Уһук Илин норуоттарын олохторун-дьаһахтарын туһунан поэма күн сирин көрдө

«Рассвет и закат тунгусо-маньчжуров» диэн поэма күн сирин көрдө. Айымньыны биллиилээх эбээн поэта, суруйааччыта, фольклорун хомуйааччыта Платон Ламутскай уола Анаталий Степанов-Ламутскай суруйда. Анатолий Платонович бэйэтэ учуутал, өрөспүүбүлүкэ үөрэҕириитин туйгуна, мелодист, суруйааччы. История чахчытыгар олоҕурбут поэматын кини эдэр эрдэхпиттэн иитиэхтээн суруйуохпун баҕарбытым диэн кэпсиир. Айымньыга  бастакы үйэттэн 16 үйэҕэ диэри Уһук Илин региоҥҥа олорон ааспыт норуоттар олохторун-дьаһахтарын туһунан ойууланар. Поэма нууччалыы уонна эбээн тылынан таҕыста.  

Анатолий Степанов-Ламутскай, суруйааччы, поэт, мелодист,СӨ үөрэҕириитин туйгуна: «Нууччалыы тылы кытта тэҥник. Холобур, эбээннии суруллубут ис хоһооно кэккэлии нуччалыы суруллубут. Мин санаабар үксэ улахан кылаас үөрэнээччилэригэр наада буолуо, тоҕо диэтэргэ кинилэр бэйэлэрин остуоруйаларын билиэхтэрин наада».

Анатолий Платонович былыргы үйэҕэ Уһук Илиҥ территориятыгар бүтүн судаарыстыбалар тэриллэн олорбуттарын туһунан научнай үлэлэр элбэхтэр, онтон уус-уран аймньы суоҕун кэриэтэ диэн этэр. Ону киэҥ нэһилиэнньэҕэ, боростуой дьон-сэргэ билэрин курдук гына кылгатан поэма быһыытынан суруйбут. Хас биирдии норуот сайдар кэскилэ - кини тылыгар, культуратыгар сытар. Онон эбээн тылын сөргүтүүгэ, үйэтитиигэ бу поэма тахсыыта сүҥкэн суолталаах.

Августа Марфусалова, СӨ общественнай палататын чилиэнэ, РФ Арктикаҕа министиэристибэтин общественнай сүбэтин чилиэнэ: «Ассоциация тэриллэн барыаҕыттан ыла инник улахан үлэ барбыта. Тыл үөрэтээһинэ 1987 сылга оскуолаларга киирбитэ, тохтото сылдьыбыттара. Ханна да кэпсэппэттэр, ким да үөрэппэт этэ, биир көлүөнэ умнан кэбистэҕэ дии. Ону соччо наадата да суох курдук этэ. Барыта нууччалыы, өрөспүүбүлүкэҕэ сахалыы»

Поэмаҕа рецензияны эбээннэртэн бастакы этнограф-учуонай, профессор Анатолий Афанасьевич Алексеев суруйда. Кини Анатолий Ламутскай биир дойдулааҕа Кэбээйи улууһун Сэбээн Күөл нэһилиэгиттэн төрүттээх. Автор аҕатыгар аатырбыт Платон Ламутскайга алын сүһүөххэ үөрэммит.

Анатолий Алексеев, ХИФУ историческай факультетын профессора, этнограф-учуонай: «Эбээннэриҥ номнуо үс үйэ биһи эрабыт инниттэн ыла Ухаан диэн Кытай источниктарыгар киирэннэр. Оччолоргр кинилэр тоҥустуу саҥарбаттар, монгуоллуу саҥараллар эбит. Сүөһүнү, сылгыны, тэбиэни, хойу иитэн орто Монголия хонуу куйаарыгар олороннор хоту Кытайы куруук сэриилээннэр, халаан хайаан олорбуттар. Ону үлтүрүтэннэр кэнники онтон куотааһын буолар».

Поэманы тэҥэ, автор оскуола иннинээҕи уонна алын кылаас үөрэнээччилэригэр анаан эбээн тылдьытын бэлэмнээн таһааттарда. Таһаарыы кырачааннарга туһуланар буолан чаҕылхай хартыыналардаах уонна бэрт судургу көрүҥүнэн оҥоһуллубут. Саамай интэриһинэйэ диэн тылдьыкка эбээн тылын таһынан, нуучча уонна английскай тыллар кытта дьүөрэлэһэллэр. Онон бүтүн үс тылы үөрэтии курдук буолар. Тылдьыт эбээн тылын үөрэтэр уһуйааннарга, оскуолаларга босхо түҥэтиллиэҕэ.