Өрөспүүбүлүкэ килиимэтин, парниковай гааһын чинчийии

Сайыҥҥы чинчийэр оскуола 30 сыллаах Арассыыйа билимин акадьыамыйатын сибиирдээҕи салаата үлэтин түмүктүүр тэрээһинин быһыытынан буолла. 30 сыл устата 18 араас дойдуну кытта 53 бырайыактары ситиһиилээхтик тэрийэн, көмүскээн кэллилэр. Бу сыллар устата Аан дойду үрдүнэн сытыытык турар кыһалҕалары: сир хамсааһынын, ирбэт тоҥ ууллуутун, тыа баһаарын буруотун буортутун - барытын киэҥ далааһыннаахтык чинчийэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕаппыттара. 30 кэриҥэ сыллаах чинчийии кэнниттэн, учуонайдар Саха сирин тыата саамай элбэх парниковай гааһы оборорун бэлиэтээбиттэрэ. Бу чинчийии түмүгэр, дойду таһымнаах бырайыак бөҕө сурулла сылдьар.

"Саха сирэ национальнай дуонар буоларын курдук. Билигин углероднай ырыынак диэн киирэн эрэр. Углероднай дойдулар бэйэ бэйэлэригэр атыылаан эрэллэр. Улахан углероднай нолуок төлөнөр, улахан тэрилтэлэр элбэх гааһы быраҕарга хаччы төлүүллэр", - диэн РАН СС Дьокуускайдааҕы научнай киин федеральнай научнай чинчийии киинин генеральнай дириктэрин солбуйааччы Трофим Максимов кэпсээтэ.

Тыаны үөрэтэр уонна кэтээн көрөр учуонайдарга билигин олус интэриэһинэй кэм уолдьаста диэн бэлиэтииллэр. Урукку сылларга бу дьыалаҕа тас дойду учонайдарын кытта чинчийиини ыытар эбит буоллахтарына, билигин Арассыыйа учуонайдара ылсан, олорор кыраайдарын килиимэтин, үүнээйитин, уутун үөрэтэллэр. Кэлбит ыалдьыттар биир сэҥээрэр боппуруостарынан, Саха өрөспүүбүлүкэтигэр баар ирбэт тоҥ муус ириитэ өрөспүүбүлүкэ, дойду эрэ үрдүнэн суолталаммакка, бүтүн Аан дойдуга турар тыын кыһалҕатынан буолар.

Билиҥҥи туругунан учуонайдар бэлиэтииллэринэн,  өрөспүүбүлүкэ килиимэтэ уларыйа, хамсыы турар. Тулалыыр эйгэ килиимэтэ тыынар тыыннахха дьайыыта олус улахан. Биир өттүнэн туһалаах, ол эрээри буортута быдан элбэх. Халлаан күүскэ сылыйан ирбэт тоҥ ууллар, бу түмүгэр дьиэлэр сууллаллар, сорох үүнээйи уонна харамай көрүҥэ сүтэн хаалар. Оттон үчүгэй өрүттэриттэн, халлаан сылыйдаҕына, соҕуруу үүнэр үүнээйилэр, кыыллар хоту диэки сыҕарыйан, хамнаан биэрэллэр.

"Климат уларыйыыта Саха сиригэр дьайыыта элбэх. Биһиэхэ бу араас суолбутугар – тимир суолуттан саҕалаан, куорат иһигэр турар таас дьиэлэрбитигэр дьайара сүрдээх элбэх. Температура уларыйыытыгар бэлэм буолуохтаахпыт. Туох баар тутууларбыт үчүгэйдик үлэлииллэрин туһугар", - диир РАН СС Дьокуускайдааҕы научнай киин федеральнай научнай чинчийии киинин наукаҕа дириэктэрин солбуйааччы Николай Голиков.

Халлаан күүскэ сылыйыытыгар парниковай гаастар тахсаллар. Бу гаастары чинчийэн, кэтээн көрөр сыаллаах сайыҥҥы оскуола ыытылла турар.