Дьокуускайга Хомус күнэ ыытылынна
Реворий Гаврильевич Чемчоев - Чөмчөө Уус 75 сааһын Хомус түмэлигэр бэлиэтээтилэр. Бүлүү улууһуттан төрүттээх тимир ууһа 80-с сыллар саҕаланыытыттан хомуһу уһаарыынан дьарыктанан саҕалаабыта. Хомус киэҥ эйгэҕэ биллэн тахсарыгар үрдүк кылаатын уурбут Уус үөрүүлээх күнүн үллэстэ кини үөрэнээччилэрэ, бииргэ үлэлии-хамныы сылдьар биир идэлээхтэрэ муһуннулар. Реворий Чемчоев билигин төһө да кырыйдар, таптыыр дьарыгын күн бүгүҥҥэ диэри салгыыр.
Реворий Чемчоев, Чөмчөө Уус - СӨ норуотун маастара, хомус ууһа: «1988 сылга Бүлүүгэ тиийэннэр семинар оҥорбуттара Иван Егоровичтаах. Ол семинардарыттан уопут, билии ылан өссө күүскэ дьарыгыран барбытым».
Хомус киинигэр 4 сааланан 9000 тахса көрдөрүү харалла сытар. Олортон биирдэстэригэр Хомус уустарыгар анаммыт улахан саала буолар.
Бэлиэ күн бу хомуска Аан дойду виртуоз хомусчута Альбина Дегтярёва оонньоон иһитиннэрдэ.
Альбина Михайловна хомусчут дьиэ кэргэҥҥэ төрөөн, кыра эрдэҕиттэн хомуска сыстаҕас. Оттон хомус алыптаах эйгэтигэр суолу арыйбыт ууһунан Чөмчөө Уус оҥоруута буолар. Аан дойдуга биллэр Хомус хотуна, Айархаан ансаамбылы тэрийэн норуот үрдүк биһирэбилин, тапталын ылбыт ытык киһибит саҥаттан саҥа саҕахтары арыйар.
Альбина Дегтярёва, Аан дойду виртуоз хомусчута: «Дьолбор хомусчут дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтүм. Бүлүү улууһугар Кыргыдай нэһилиэгэр. Ол иһин мин ийэм Анна Еремеевна, аҕам Михаил Егорович хомустуулларын оҕо эрдэхпиттэн истэн улааппытым. Уонна бииргэ төрөөбүт убайдарым эмиэ хомустууллар этэ».
Хомус түмэлэ араас үйэтээҕи араас омуктар хомустарын дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрүүгэ туруорда. Аҥаардас хомуска оонньооһунан муҥурдаммакка, саха төрүт үнүстүрүмүөнэ сайдыы бары суолун баттаһа иһэр.
Ким баҕалаах бэйэтин уруһуйга, иистэниигэ холонон көрдө. 2005 сыллаахха тэриллибит, Өрөспүүбүлүкэ биир бастыҥ "Айгыл" ансаамбылын салайааччы бу бэлиэ күн кыттыыны ылла. Чурапчыттан сылдьар Марианна Слепцова бэйэтин өйдүөҕүттэн саха полкулуоругар сыстан барбыта. Билигин номнуо хас эмэ көлүөнэ хомусчуттары иитэн таһаарда.
Марианна Слепцова, "Айгыл" фольклорнай ансаамбыл салайааччыта: «Ийэм хомустууру бастаан көрдөрбүтэ, онтон бэйэм сылдьан эрэ, көрөн-истэн үөрэммитим. Билигин “Айгыл” диэн ансаамбыллаахпын. Номнуо 18 сыл буолла ансаабылым үлэлээбитэ».
Хомус тыаһын билим эйгэтигэр киллэрэн, көмпүүтэрнэй бырагыраама нөҥүө акустическэй анаалыһын суоттаабыт киһинэн Хомус Уйбаан буолар. Киһини эмтиир, турукка киллэрэр ураты муусукатын дьон-сэргэ бары сэргии истэллэрин бэлиэтиир.
Иван Алексеев, Хомус Уйбаан - Хомус Аан дойдутааҕы киинин салайааччыта: «1,5 тыһ. сыл тухары бу тимир хомуска дьон сэргэ оонньоон кэллэ. Ол суолтата кини муусукатын ис дьиҥин, дэгэтин арыйар кыах өссө сааһыланан, үөрэтиллэн истэҕинэ, бу муусука кэскилэ улахан дии саныыбын».
Аатырбыт хомусчут Лука Турнин 1948 сыллаахха аан бастакынан Москва куоракка саха хоһумун иһитиннэрбитэ. Кини аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэс араас сыллар кыайыылаахтара сыанаҕа тахсан оонньоотулар.
Оскуола оҕолоругар күрэс быйылгы кыайыылааҕынан Уус Алдантан сылдьар Айыына Троева буолла. 3 сааһыттан хомуһу тутан, күн бүгүҥҥэ диэри арахсыспат атас оҥостон илдьэ сылдьар. Сыл аайы саха үнүстүрүмүөнүгэр болҕомто ууруллара улаатан, таһыма үрдээн иһэрин бэлиэтиир.
Айыына Троева, Николай Шишигин аатынан хомус күрэһин кыайыылааҕа: «Сыл ахсын таһыма үрдүүрүн көрдөрөр уонна төһөнөн элбэх оонньооччу, кыттааччы, салайааччы, уустар баалларын тухары хомус сайдыа диэн эрэнэбин».
Хомус Аан дойдутааҕы киинэ үүнэр көлүөнэ пуондатын уонна ИТ технологияны кытта тэҥҥэ үлэлэһэн “Хомус куода” диэн бырайыагы үлэлэтэ сылдьаллар. Бу бырайыак чэрчитинэн Өрөспүүбүлүкэ улуустарын кэрийэ сылдьан, баҕалаахтары чуолаан эдэр ыччаты ааттаах-суоллаах хомусчуттар уһуйаллар. Уһун сылларга суураллан хаалбат өбүгэ үөрэҕин көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тириэрдэр сыаллаах тэрээһин буолар. Оттон аудиовизуальнай нэһилиэстибэ туһунан түмэл диэриэктэрэ кэпсээтэ.
Дмитрий Бястинов, Аан дойдутааҕы хомус түмэлин дириэктэрэ: «Аудиовизуальнай нэһилиэстибэ – госкинохранилище. Биһи кинилэри кытары бииргэ үлэлииргэ сөбүлэһии түһэрсибиппит. Ол түмүгүнэн 80-тан тахса былыргы түмэл 30-тан тахса хараллыбыт видеоматырыйааллары сыыппараҕа көһөрдүбүт буор босхо».
Аҥаардас саха матыыбын эрэ буолбакка, саха бүттүүн тылын баайын, куолаһын барытын тиһэн илдьэ сылдьар төрүт үнүстүрүөммүт үйэлэри уҥуордаан киэҥ эйгэҕэ билиннин.
