Төрүт тылы чинчийэр саҥа киин үлэтин билиһиннэрэр мунньах ааста

Төрөөбүт тыл билиҥҥи туругун чинчийии, наука таһымыгар сөптөөх быһаарылыынары ылыныы. Саҥа аһыллыбыт тыл киинэ ити сүрүн соруктарга туһулаан үлэлиэҕэ.  Онон Наука академиятын иһинэн тэриллии оруннаах. Былырыын баччаларга саха тылын уонна литературатын учууталларын сийиэһигэр ылыллыбыт дьаһал номнуо олоххо киирэн үлэтин саҕалаата. Саҥа тэрилтэ хас да салаанан арахсан чинчийиини ыытыаҕа. Онтон сүрүннэрэ оскуолаҕа саха тылын үөрэтии бырагыраамата.

Сергей Местников, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы: «Сүрүн сыала-соруга диэн билигин үөскээбит оскуола үөрэх кыһатыгар саха тылын үөрэтэр ньымалары чинчийэн көрөн туох тиийбэтин, туох ситэтэ суоҕун, туох мэһэйдэр баалларын уонна хайдах саҥардыахха сөбүй диэн чинчийии үлэтин ыытан, онно сөптоох бырагырааманы бэлэмнээн олоххо киллэриэхтээх».

Киин бастакы улахан үлэтэ - саха тылын, литературатын уонна култуураны үөрэтии кэнсиэпсийэтин оҥоруу. Тыл сайдыытыгар сүрүн дөкүмүөн номнуо Бырабыыталыстыба таһымыгар бигэргэтиити ааһан бэчээккэ таҕыста. Кэнсиэпсийэ 5 сүрүн соруктаах. Онтон биирдэстэрэ оҕону хас да таһымҥа арааран үөрэтии. 

Феодосия Габышева, СӨ наука Академиятын төрөөбүт тылы чинчийэр, харыстыыр уонна сайыннарар киинин салайааччы: «Барыта научнай төрүткэ олоҕуран, оҕону биир курдук төрөөбүт тылга үөрэтии барыта араас таһымнаах. Тылын билэр, билбэт, дириҥэтэн үөрэтиэн баҕарар оҕо баар. Мантыкабыт барыта таһымнаах, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор, кыра кылаас оҕолоро, орто сүһүөх оҕолоро, үрдүкү кылаас оҕолоро уонна орто профессиональнай үөрэхтээһин тэрилтэлэрин эмиэ ылабыт, тоҕо диэтэххэ барыта тиһик быстыбакка барыахтаах диэн».

Бу тиһиккэ доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолор эмиэ киирсэллэр. Онон кэнсиэпсйиэ уһуйаантан саҕалаан үрдүк үөрэххэ диэри биир ситимҥэ киллэрэри ситиһиэхтээх. Ол инниттэн наукаҕа тирэҕирэн оҕо төрөөбүт тылыттан тэйбэт, ситимин быспат эйгэтин олохтуохтаахпыт диэн тыл киинин билиһиннэрии мунньаҕар ыйылынна. Маныаха киин тылы үөрэтэр киини барыларын түмүөҕэ, сүрүннүөҕэ.

Гаврил Торотоев, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр институт дириэктэрэ: «Төрөөбүт тыллары харыстыыр, үөрэтэр, сайыннарар киин арыллыбыта олус үчүгэй дии саныыбын, тоҕо диэтэххэ Саха сиригэр тыллары үөрэтиигэ араас хайысха, сүүрээн баар, элбэх тэрилтэ баар. Олор үлэлэрин сүрүннэһиэ дии саныыбын. Уонна бу киини кытта Өрөспүүбүлүкэҕэ баар араас тэрилтэлэр, тылы үөрэтэр, чинчийэр тэрилтэлэр бииргэ үлэлэһиэхтэрэ дии саныыбын. Оччоҕуна биһи үлэбит быдан тахсыылаах, кыайыылаах буолуо этэ».

Биллэн турар, киин сүрүн үлэтэ - хамнаһа оскуолалары кытары ыкса сибээстээхтик ыытыллыаҕа. Онуоха анаан тустаах үөрэх тэрилтэтин уонна холоон көрүүгэ кыттар учууталлары тырыы барар. Киин саха тылын уонна литературатын үөрэтиигэ күүстээх хамсааһыннары инники сылларга киллэриэҕэ. Онон учууталлар төрөөбүт тылы сайыннарыыга саҥа кэрдиис кэм саҕаламмытын бэлиэтээтилэр итиэннэ бииргэ үлэлэһии торумун эттилэр.

Мария Игнатьева, Нам улууһун  үөрэҕин салалтатын салайааччы: «Үөрэх чааһын таһынан эбии үөрэхтээһин чаастарыгар биһи көмө ылыахпытын баҕарабыт. Билигин Эркээйи бырагыраама күүскэ оскуолаларга, улуустарга киирэрин баҕарабыт, ону сэргэ аҥардас төрөөбүт тылынан дьарыктаныыга үөрэтиигэ оскуола эрэ үлэлэһиэхтээх диэн көрүө суохтаахпыт. Култуура, спорт, уопсастыба барыта үлэлэһэрин ситиһэ сатыахтаахпыт. Дьиэ кэргэнтэн саҕалаан, депутаттарга тиийэ, нэһилиэктэр баһылыктарыгар диэри улуустар бары үлэлэһиэхпитин наада»

Тыл киинин арыллыытыгар атын регионнар эмиэ кыттыыны ыллылар. Саха сирэ төрөөбүт тылы сайыннарыыга олохтоохтук ылсан үлэлиирин ыйдылар. Итиэннэ национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ холобур буоларын ыйдылар.

Елизавета Хамраева, А.И.Герцен аатынан педагогическай университет билингвальнай үөрэхтээһин киинин дириэктэрэ: «Особенно значимо, например, для меня, человека, который много лет занимается вопросами сохранения родного языка, пожалуй, то, что центр создан в рамках академической структуры. Это действительно очень значимо для сохранения родных языков на всем пространстве».

Ити курдук киин, үлэтин киэҥ далааһыннаахтык саҕалаата. Аны кэлэр ый саҥатыгар Россия Федерациятыгар судаарыстыбаннай тыллар тутуллууларын туруга уонна инникитэ диэн научнай практическай конференция тэриллиэҕэ.