Күһүн маһы, талаҕы үүннэрии албастара
Россия наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаатын ирбэт тоҥ буордаах зона биологическай кыһалҕатын үөрэтэр-чинчийэр институутун старшай научнай сотруднига Иннокентий Фёдоров дачатын тиэргэнигэр от-мас, талах, үүнээйи эгэлгэтин олордор. Иннокентий Апполонович бу кэнники сылларга дьон-сэргэ тэлгэһэтэ тубуста, элбэх үүнээйини, маһы олордуу үксээтэ диэн бэлиэтиир. Куораты маассабай көҕөрдүүгэ хатыҥ мас уонна акация талаҕы хото туһанар ордук. Маһы олордууга сүрүнэ диэн буора: 30% өрүс кумаҕа, отут бырыһыан ноһуом уоннааҕыта сир бэйэтин буора буолуохтаах. Ол буору от силиһиттэн ыраастыыр наада уонна кэтит дьаама хаһан бэлэмниигин.
Иннокентий Фёдоров, СӨ ирбэт тоҥ буордаах зона биологическай кыһалҕатын үөрэтэр-чинчийэр институут старшай научнай сотруднига: "Мас олордуллар дьаамата биир лаппаахы саҕа дириҥнээх буолар. Олордуллар хатыҥ 1-2 миэтэрэ диэри үрдүктээх буолара ордук. Онтон уһун өлөн хаалар эбэтэр күүскэ ыалдьар. Сиртэн түөрэргэ кырсын 30 сантымыатыр гына ылар буолуҥ. Хатыҥы тыа саҕатыттан этэр хонууттан ылыллар".
Тыа быыһыгар үүммүт хатыҥ ийэтиттэн силистэммит хас даҕаны умнастаах үнүгэс буолар, онон хонууттан биитэр тыа саҕатыттан икки миэтэрэҕэ диэри уһуннаах хатыҥы түөрэн ылар ордук. Маһы олордон баран, буору кытыытын үрдэтэр наада, бу кэлин ууну иҥэринэригэр туһалаах. Маһы тута олордон баран, билигин күһүн ууну кутумуохха да сөп.
"Уута элбэх уболлаҕына сир тоҥуутугар хам ылан кэбиһэр. Аны мас төрдүн көмүллүбэт. Тыаттан хайдах кэлбитэ да оннук хаалыахтаах", - диэн учуонай этэр.
Саха сиригэр маһы күһүн олордор табыгастаах. Күһүөрү үүнээйи утуйар, түөрэргэ силиһэ алдьаннаҕына даҕаны, кэлин халлаан сылыйыар диэри аһардар, саас айылҕаны кытта тэҥҥэ уһуктар. Оттон саас олордуллубут мас көрүллэрин-харайылларын быһыытынан үүнэрин үүнэр эрээри элбэхтик ыарытыйар. Талахтыҥы маһы холобура мастан ураты төрдүн дириҥник буорунан көмүөххэ сөп. Холобура, акация курааны тулуйумтуо, бириинчигэ суох үүнээйи.
"Талахха кыра дьаама хаһыллар. Эмиэ 30% өрүс кумаҕын кутабыт. Талаҕы төрдүн көмүөххэ сөп. Талахтыҥылар көмүлүннэхтэринэ буор анныгар киирбит умаһыттан эбии силис тардан түргэнник ылсар. Талахтар оннук уратылаахтар", - диэн Иннокентий Апполлонович билиититтэн үллэстэр.
Саха сиригэр киһи ис дууһатыттан кыһаллан олортоҕуна араас үнээйи силигилээн үүнэр кыахтаах. Саамай сүрүнэ кичэйэн, көрөр, бэрийэр наада. Билигин холобура, дьаабылыка араас суордун, чыҥкыны, ол эбэтэр кизильнигы, вишняны, рябинаны, бузинаны, облепиханы, онтон да атын көрүҥ маһы, талаҕы, сэппэрээги олордуохха сөп.
