Төрүт ас- норуот туруга

Саха балаҕанын иһэ  мунду  ыһаарылар сытынан дыргыйан олорор. Ону кытта көмүлүөккэ чохочуга сууламмыт быар буһан тахсара чугаһаабыт.  Онтон сахалыы төрүт ас остуол хотойорунан. Манна ыһаарыламмыт балык, убаһа хаана, харта, саламаат, лэппиэскэ барыта  баар. Онтон билиҥҥи киһиэхэ сонун, ол эрэн өбүгэлэрбит сөбүлээн астанар астарыттан үөрэ отун уута, бутугас, кииһилэ утаҕа, барыанньата бааллар. "Төрүт ас түмсүү" далбар хотуттара түмсэ түстүлэр эрэ умнулла быһыытыйбыт астары астыыллар, ыччакка тарҕаталлар.

Александра Морощупова, "Төрүт ас" түмсүү салайааччыта: “Сүрүн сыалбыт нэһилиэнньэҕэ төрүт астары тарҕатыы буолар. Умнуллан эрэр аспытын-үөлбүтүн, сиэрбитин-туоммутун сөргүтүүгэ анаан үлэлиибит. Сүрүннээн оҕолорго нэһилиэнньэҕэ тарҕатабыт”.

Көмүлүөк тыһыргыыр тыаһыгар, далбар хотуттар бэйэ икки ардыгар өбүгэ саҕаттан кэлбит ырысыабы үллэстэллэр, сахалыы таайбараҥ таайсаллар. Онтон ол бириэмэҕэ түмсүү саамай аҕам саастааҕа Анна Ионовна Копырина үөрэ ото хайдах буоларын көрдөрөр. Аска туттуллуу кистэлэҥин арыйар. Бутугас уонна утах оҥорон көрдөрөр. 84 хаарын уулларбыт Анна Иновна уһун үйэлэнии сүрүн кистэлэҥэ иҥэмтиэлээх аска диир.    

Анна Копырина, "Төрүт ас" түмсүү кыттыылааҕа: "Өбүгэлэрбит наһаа ох тыллаахтар, кинилэр эппиттэрэ барыта кырдьык. Саха сирин үүнээйитэ барыта эмтээх. Саха киһитигэр кыра эрдэҕиттэн сиэн - аһаан кэлбит ото ордук туһалаах буолар, кини туругар ордук барсар".

Түмсүү кыттыылаахтара ыйга иккитэ көрсөллөр. Дьэ оччоҕо уочаратынан сонун аһы астаан, сүрүннээн ыччакка баай билиилэрин тарҕаталлар. Үөрэх кэмигэр көрсүһүүнү оскуола улаатан эрэр кыргыттара көтүппэттэр. Онон төрүт астар судургутук астанар, оҕо кыайар бюлүүдэлэрин оҥорорго кыттыһаллар. Оччоҕо оҕо дьиэтигэр тиийэн хатылаатаҕына, өбүгэ аһын ситимэ бөҕөргүүр. Маны сэргэ түмсүү нэһилиэккэ ыытыллар тэрээһини көтүппэккэ дьону алаадьылаан көрсөр үтүө үгэһи олохтоото, саҥа эйгэ Хатаска төрүттэннэ. 

Наталья Руфова, Хатастааҕы "Тускул" култуура киинин түмсүүлэрин салайааччы: "Биһиги “Төрүт аска” дьарыктана олороммут тылбытын-өспүтүн сытыылыыбыт, ол курдук өс хоһооннорун саныыбыт, таабырын таайсабыт, кынаттаах тыллар этиллэллэр. Ол аата бэйэтэ туспа эйгэ үөскүүр. Ас-үөл нөҥүө биһиги өйбүт-санаабыт сааһыланар, оннооҕор тутта-хапта сылдьарга тиийэ дьайар, норуот быһыытынан турукпутун көрдөрөбүт”.

Онон түмсүү ыытар тэрээһиннэрэ, маастар кылаастара, айылҕаҕа сылдьыылара сахалыы санаа уһуктуутугар туһуланаллар. Төрүт ас нөҥүө доруобуйа чиҥ буолуутун ситиһиигэ ананаллар.