Таатталар халааннаатылар

Таатта улууһугар ыксаллаах быһыы-майгы балаһыанньата салҕанар. Билиҥҥи туругунан быыһааччылар Чымнаайы, Кыйы, Чөркөөх уонна Боробул бөһүөлэктэригэр үлэлииллэр. Улахан ууну Чөркөөҕүнэн аһардан, бу күннэргэ Боробулга уонна Ытык Күөлгэ күүтэллэр.

Таатта улууһугар халаан уута өссө даҕаны хас да нэһилиэнньэлээх пууҥҥа кутталы үөскэтэр. Ол курдук Кыйы, Чөркөөх бөһүөлэктэригэр хас да тэлгэһэ уонна дьиэ ууга баран тураллар. Манна ыксаллаах быһыы-майгы эрэһиимэ салҕанар. Сүрүн болҕомто Кыйыга уонна Чөркөөххө ууруллар.

Василий Тарский, СӨ быыһыыр сулууспатын салайааччытын бастакы солбуйааччы: "Таатта үрэх улахан уута Кыйыны ааһан, онно уу күҥҥэ 15-20 сантымыатыр түһэ турар. Онон Кыйыга балаһыанньа көннө. Улахан долгун Чөркөөҕүнэн ааһа турар".

Кыйы бөһүөлэгэр балаһыанньа тупсан, билигин уу түһэрин күүтэллэр. Хатылыттан кэлбит ууну аҕыйатар үлэни күүскэ тэрийэн алаастарынан ыыттылар. Чурапчыттан, Уус Алдантан уонна Таатта улууһун үгүс нэһилиэктэриттэн биригээдэлэр кэлэн быһыттары бөҕөргөтүүгэ, ууну ыытыыга үлэлээтилэр. Кыйыга халаан уута кутталы үөскэппэтинэн сибээстээн, сорох биригээдэлэри Ытык Күөлгэ уонна Боробулга кутталлаах учаастактарга ыыталаатылар.

Прокопий Турнин, Кыйы нэһилиэгин баһылыга: "Кыйы нэһилиэгэр элбэх уу мунньулунна. Уопсайа быһыкка 7 сиринэн сүүрдэр сир оҥорпуппут уонна икки намыһах сиринэн бэйэтэ кыралаан барда.  Уу аллараа нэһилиэктэри ылбатын туһуттан ити курдук аа-дьуо ууну ыытаммыт, быһыттары бөҕөргөтөн  халаан намыраата".

Ыарахан балаһыанньа Чөркөөххө салҕанар. Манна нэһилиэк иһинээҕи 5 муоста ууга устубут уонна 77 тиэргэн уонна дьон олорор түөрт дьиэтэ ууга былдьаммыт. Уопсайа 9 киһи уонна 1 оҕо аймахтарынан көстүлэр. Чөркөөххө арыыларга олорор дьону барыларын Ыксаллаах быһыы-майгы сулууспатын уонна Саха сирин быыһыыр сулууспатын үлэһиттэрэ мотуордаах тыынан куттала суох үрдүк сирдэргэ көһөрдүлэр.

Андрей Семёнов, Чөркөөх нэһилиэгин баһылыга: "Хоромньуну ааҕыы салҕанар. Элбэх муниципальнай суоллар, 3 быһыт ууга кээһэннилэр. Ону таһынан 5 муоста алдьанна. Билиҥҥи туругунан Быһыыр сулууспа 15 байыаһа кэлэн көмөлөһө сылдьаллар".

Чөркөөххө баар 12 гектар сиргэ тайаан сытар  түмэлгэ уу чугаһаан кутталы үөскэтэ сырытта. Билиҥҥи туругунан туһааннаах тэрилтэ үлэһиттэрэ төгүрүк суукка дьуһуурустуба олохтоотулар.

Салгыы халаан уута Боробулга уонна Ытык Күөлгэ тиийэрэ күүтүллэр. Онно эмиэ билигин быыһааччылар тиийэн быһыттары бөҕөргөтүү үлэтин ыыталлар.