Национальнай архыып “Кыайыы ыһыахтара” улахан киинэни бэлэмниир
Аҕа дойду Улуу сэриитин идэтийэн туран үөрэтэр биллиилээх историк, археограф Александр Калашниковы кытта сирэй көрсөр, кини илии батааһыннаах кинигэни атыылаһар сэдэх түгэн. Александр Александрович саха буойуттара эйэлээх олох иһин киирсибит хорсун быһыыларын 12 кинигэҕэ тиспит. Манна кини сураҕа суох сүппүт 1000 тахса саллаат аатын булан үйэтиппит. Бу киэҥ хабааннаах үлэтин Александр Александрович өссө да салгыыр, сотору кэминэн эмиэ Оборуона министиэристибэтин архыыбыгар үлэлии бараары сылдьар.
Александр Калашников, СӨ национальнай архыыбыгар сүрүн археограф: "Быйыл 3 кинигэм бэлэм сытар. Олортон биирдэстэрэ “Воины якутяне в освобождении Украины” диэн. Ити билигин олус наадалаах тиэмэ. Тоҕо диэтэр билигин биһиги уолаттарбыт Украинаҕа сэриилэһэ сылдьаллар. Ити кинигэ тахсара буоллар наһаа үчүгэй буолуо этэ дии саныыбын".
Оттон национальнай архыып Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө хас да улахан бырайыагы бэлэмниир. Ол курдук ыам ыйын 9 күнүн чугаһыгар бу "Россия - мини историям" түмэлгэ улахан быыстапканы арыйыа. Маны сэргэ Аҕа дойду сэриитин кэминээҕи улуус военкоматтарын иһитиннэриилэрин толору сыыппараҕа киллэрдэ. Онон аҕаларбыт, эһээлэрбит туһунан куйаар ситимиттэн судургутук булар кыах үөскээтэ. Итини таһынан архыып үлэһиттэрэ Улуу Кыайыыга анаан сэдэх киинэ бэлэмнииллэр.
Наталия Степанова, СӨ национальнай архыыбын дириэктэрин солбуйааччы: "Аудиовизуальнай киини кытары бииргэ “Кыайыы ыһыахтара” диэн улахан киинэ оҥоро сылдьабыт. Манна хаартыскалары, докумуоннары уонна кинохроникаларын туһанабыт. Ол аата 1944-1995 сс. Кыайыы ыһыахтара буолбуттара, ону көрдөрөөрү".
Маны сэргэ идэлээх күҥҥэ сөп түбэһиннэрэн архыып докумуонун, урукку хаартыскалары сөпкө харайыы, итини сэргэ эргэрбит докумуоннары сөргүтүү курдук архыып идэтин сүрүн хайысхаларын сатабылларыгар үөрэтэр маастар-кылаастарга үгүс киһи муһунна. Историяны харайыыга тутаах тэрилтэ күнүгэр култуура эйгэтигэр Мэҥэ өйдөбүл сыла арылынна.
Афанасий Ноев СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы миниистирэ: "Историябытыгар, норуоппут духуобунай баайыгар олоҕураммыт биһиги сайдыахтаахпыт, кэскилбитин түстүөхтээхпит диэн тураммыт, биһиги судаарыстыбаннай политиканы өйөөммүт, Арассыыйахаҕа Архыып үлэһиттэрин күнүгэр сөп түбэһиннэрэн бу сылбытын саҕалаатыбыт".
Ол аата сыл устата үйэтитиигэ сүрүн болҕомто ууруллан, үлэ-хамнас тэриллиэ. Биллэн турар, улахан болҕомто Кыайыы үбүлүөйдээх сылыгар туһуланыа.