Тыыннаах уу. Саха сирин күөллэрин, үрэхтэрин чинчийэр бырайыак

Кэбээйи орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнэччитэ Аня Иванова "Тыыннаах уу" бырайыакка кыттан, оскуолатын чиэһин, үлэтин түмүгүн кэпсии кэлбит. Бу сайын кини "Эйгэ" экологическай үөрэхтээһин киинэ ыыппыт экспедициятыгар сылдьан элбэҕи көрбүт-билбит. Төрөөбүт дойдутун 5 күөлүн туругун чинчийбит.

Аня Иванова, слёт кыттыылааҕа (Кэбээйи улууһа): «Күөллэрбитин көрбүппүт. Онно сылдьан элбэх саҥаны билбитим дии саныыбын. Онно мин уу баһан үөннэрин көрөн уруһуйдуубут уонна ааттыыбыт. Ручейник үөн баар этэ, ыраас эрэ күөллэргэ үөскүүр эбит, ол аата күөллэрбит ыраастар эбит».

Оттон бу уу туругун чинчийии ааспыт уйэ 1997 сылыгар саҕаламмыта. Онно эколог-учуонайдар Илин эҥээр диэки сытар эбэлэри, үрэхтэри чиничийэн баран, олус соһуйбуттара. Уу эбийиэктэрин туруга олус мөлтөх этэ диэн бу бырайыагы олоххо киллэрэ сылдьар, "Эйгэ" экологическай үөрэхтээһин киинин салайааччыта Валентина Дмитриева кэпсиир.

Валентина Дмитриева, "Эйгэ" экологическэй үөрэхтээһин киинин салайааччыта: «Улуустар кииннэригэр уонна атын да дэриэбинэлэргэ күөллэр уонна үрэхтэр ууларын чинчийдибит, ону көрбүппүт наһаа улахан киртийиилээх эбит. Саамай интириэһинэйэ диэн, манна кэлэн баран Госкомстаттан дьон ыарыытын статистикатын ыллыбыт уонна көрбүппүт. Төһөннөн уулара кирдээх, оччоннон элбэх ыарыылаах киһи баар эбит. Куртах уонна ис ыарыыта статистика быһыытынан. Кэминэн сыл ааста ол иһин бу үлэни саҥаттан көрүөххэ диэн санаатыбыт – өрүстэрбит күөллэрбит туруктара хайдаҕый диэн. Ону көрбүппүт улахан уларыйыы суох эбит, сорох сирдэргэ туруга өссө куһаҕан буолбут, тоҕо диэтэргэ дьон үчүгэй олоххо тардыһаннар дьиэлэрин тупсарыы киллэрэллэр, ону киллэрэн кирдээх ууну хайдах дьаһыйары быһаарыммакка сылдьабыт».

Онон сиэттэрэн тустаах түмсүү үлэ суруйан, ону көмүскээн, Ил Дархан граанын ылары ситиһэн, 10 оскуоланы кытары сөбүлэҥ түһэрсэн, бу сайыҥҥыттан экспедиция бөҕө ыытыллынна. Маныаха бу бырайыак сүрүн сыала - оскуола оҕолорун кыра эрдэхтэн айылҕаны харсытааһыҥҥа, чинчийии оҥорорго үөрэтии буолар. Онно төһүү үөрэх кыһаларын биологияҕа уонна химияҕа учууталлара.

Туяра Попова, В. Е. Колмогоров аатынан Сииттэ орто оскуолатын биология уонна химия учуутала: «Биир үрэҕи уонна бөһүөлэктэн чугас сытар күөллэри үөрэппиппит. Иһэр уубут хаачыстыбата наһаа үчүгэйэ суох, онно үлэ барыаҕа. Администрацияны кытта үлэлэһэ сылдьабыт».

Бу бырайыак инникилээх. Чинийиини ааспыт уу эбийиэктэрэ биир ситимҥэ киирэннэр, салгыы маны ырааһырдарга, экологическэй туругун тупсарарга үлэ барыаҕа.