Бэстээххэ “Кыайыы поеһа” тохтоото
Кыайыы поеһын бастакы вагонугар 1941 сыл бэс ыйын күннэрэ. Эйэлээх халлаан, ким да сэрии ыар күннэрэ сабардыахтара диэн сэрэйбэт. Дьоллоох дьиэ кэргэн ханна эрэ айаҥҥа туруммуттар. Кинилэри умсугутуулаах сырыы көһүтүө этэ да өстөөх саба түһүүтэ күлүм түгэнигэр барытын тиэрэ эргитэр. Иккис вагоҥҥа номнуо эр дьон саа-саадах тутан сэриилэһэ сылдьаллара көстөр. Рельсэ үрдүгэр түмэли аан маҥнайгынан көрбүттэр олус диэн сэргээн, кыайыы хайдахтаах курдук ыараханнык кэлбитин өссө төгүл итэҕэйэн таҕыстылар.
Галина Шарина, Мэҥэ Хаҥалас улууһун олохтооҕо: "Бэстээххэ кэлэммин музейы көрдүм. Олус үчүгэйдик оҥоһуллубут. Киһи көрөн наһаа долгуйар. Оҕолор түмэлгэ хайаан да сылдьыахтарын сөп эбит".
Харах уулаах дьахтарга уолаттарын сэриигэ атаарбыт ийэ уобараһа ойууланар, кини уолуйбут сирэйигэр төһөлөөх ыарахан ыар күннэр сатыылаабыттара көстөр. Онтон салгыы өссө дьулаан хартыына арыллар, билиэҥҥэ түмэспит дьоҥҥо биир вагон толору анаммыт. Уҥуох да тирии буолбут буоскаттан кутуллубут фигуралары тыас-уус ситэрэн биэрэр, өссө күүскэ итэҕэтиилээхтик ол сыллары көрөөччүгэ тириэрдэр.
Экспозиция барыта 10 вагонтан турар. Хас биирдиитигэр Аҕа дойду улуу сэриитин кэрчик кэмнэрин көрдөрөр. Бастакы көмүскэнэр эпэрээссийэлэр, окуопалар, Ленинград блокадата, "Багратион" эпэрээссийэ ситиһиитэ. Манна санитардарга аналлаах вагон эмиэ баар. Араанньы буолбут саллааттары биинтэлии, эпэрээссийэлии турар түгэннэр көстөллөр. Бу федеральнай бырайыак дойдуга бэриниилээх ыччаты иитиигэ туһуланар. Онон түмэл киэҥ далааһыннаахтык үлэлиир соруктаах. Онуоха анаан тэрийээччилэр өттүлэриттэн усулуобуйа олохтонор.
Семен Коркин, СӨ тырааныспарка уонна суол хаһаайыстыбатыгар миниистирин солбуйааччы: "Көһө сылдьар түмэли кэлэн көрөргүтүгэр ыҥырабыт. Оскуола оҕолоро, устудьуоннар, Илин Эҥэр уонна Дьокуускай олохтоохторо кэлэн көрүөхтэрэ. Манна анаан Дьокуускай-Аллараа Бэстээх хайысханан сырыы оҥоһулунна".
Сэрии кэмин чаҕылхайдык көрдөрөр экспозициялары сиһилии аудио кэпсээн ситэрэн биэрэр. Маны Россия үтүөлээх артыыһа Екатерина Гусева ааҕар. Маны сэргэ вибра динамиктар, тыйаатыр тыаһа - ууһа, аныгылыы уот-күөс, 150 тахса буоскаттан кутуллубут фигуралар уонна 4 тыһыынчаттан тахса экспонат көһө сылдьар музейга түмүллүбүт. Биир бастакынан Бэстээх 2 №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэрэ көһө сылдьар түмэли көрдүлэр. Алтыс кылаас оҕолоро хаан тохтуулаах сэрии түгэннэрин көрөн уйадыйан ыллылар, олус диэн сэҥээрдилэр.
Поезд салгыы Алдаҥҥа айанныаҕа манна биир күн тохтоон туруоҕа. Онтон салгыы Нерюнгри куоракка турунуоҕа. Онно «Кыайыы поеһын" олохтоохтор икки күн устата көрүөхтэрэ.