Күнү таптыыр подсолнух сибэкки
2016 сыллаахтан Тыа хаһаайыстыбатын научнай чинчийэр үнүстүүтэ 2 гаалаах саҥа учаастагы ылан, бэйэтин уопутун ыытар сирин тэниппитэ. Уопсайа үнүстүүт 5 учаастактаах, олортон биирдэстэригэр Саха сиригэр эриэккэс үүнээйи, күнү таптыыр подсолнух сибэккини, биир уонна элбэх сыл үүнүүлээх араас оттору үүннэрэллэр. Сайын устата үүнээйилэри бүөбэйдээн, үүнэрэ сиппитин кэннэ, анаан чинчийэр лабораторияҕа салгыы үөрэтэллэр.
«Сүөһү бу оту сиэтэҕинэ сыата-арыыта элбиир. Састааба, химическэй элеменнэрэ элбэх, ол иһин туһалаах. Манна аҥардас подсолнух эрэ олордубаппыт, элбэх биир сыллааҕы оттор бааллар. Холобура, суданка ото, кукуруза, эбиэс, горох олордобут», - диэн ТХНЧИ эбии аһылыгы оҥорор лабораториятын аспирана Зульфия Филиппова кэпсээтэ.
Сүөһү бу үүнээйини сиэтэҕинэ үүтэ 1,5-2% диэри элбиир. Боруобаҕа фазаларынан от аҥаардыытын наардыыллар. Бастаан күөх маассатын аҥаардастыы ыйыыллар, оттон куурбутун кэннэ ыйанар - бу түмүгэр үүнэйи төһө быйаҥнааҕа тахсан кэлэр. Биохимичечскэй анализ кэннэ төһө иҥэмтиэлээҕэ уонна хиимията быһаарыллар.
«Уу хайаан да кутабыт, уута суох сатаан бэйэтэ турбат. Аҕыйаабыта үстэ кутабыт. Эбии ыһыы кэнниттэн уонна иккис болдьоххо, ол эбэтэр 15 күн кэннитээн уу ыһыллар. Онтон 30 чыыһылаҕа диэбит курдук. Ардах түһэрин эмиэ көрөбүт, курааҥҥа хайаан да кутуллар», - диир ТХНЧИ эбии аһылыгы оҥорор лабораториятын лаборана Анастасия Винокурова.
Сайын устата бүөбэйдээн, нэдиэлэ аайы үүнээйи уһунун кээмэйдээн барытын дневниккэ бэлиэтэнэллэр.
7 сыл устата чинчийиллэн кэлбит подсолнух сибэкки аҥаардас туһалааҕынан эрэ буолбакка, бэйэтин кэрэтинэн дьоҥҥо-сэргэҕэ таптаппыт үүнээйи буолар. Бастакы сылларга күрүөтэ-хаһаата суох турбут буолан үүнээйилэри тэпсэн, алдьатан бараллар эбит, оттон билигин күрүөлэнэн, мананар сир буолан, киһи кэлэн хаартыскаҕа түһэригэр олус үчүгэй сир.
Подсолнух сибэкки атырдьах ый бүтүүтүгэр эрэ диэри турар. Онтон ордугун хомуйан, хаһаайыстыбалаах дьоҥҥо биэрэллэр. Сарсыарда 9 чаастан киэһээ 21 чааска диэри ким баҕалаах эриэккэс сибэккилээх хонууга кэлэн күүлэйдээн барыан сөп. Төлөбүрэ улахан дьоҥҥо 200, оҕолорго 100 солкуобай буолар.