Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыллары харыстыырга үлэ
Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ көмпүүтэр киһи олоҕор сыһыаннаах эйгэҕэ барытыгар киирэн турар кэмэ, саҥаттан саҥа сүүрээннэр кэлиилэрэ, олох-дьаһах балысханнаахтык сайдыыта. Бу барыта киһи күннээҕи олоҕор туттар тылларыгар эмиэ дьайар. Онуоха тыл үөрэхтээхтэрэ тылы харыстааһын, сайыннарыы, аныгы олох тэтимин кытта тэҥҥэ хаамсар туһуттан, Саха өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбыннай уонна официальнай тылларын харыстыырга үлэ ыыталлар. Саха тылын уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын сыыппараҕа киллэрэн туттуллар эйгэтин кэҥэтэн, нэһилиэнньэ төрөөбүт төрүт тылынан аныгы технологиялары туһанар буоларыгар дьулуһуу - билиҥҥи кэм сүрүн соруга буолла.
"Биһиги тылбыт тыыннаах буоларын уонна ыччаппыт тылын ытыктыыр, туттар буоларын туһугар, хайаан да компьютерга биһиги тылларбыт баар буолуохтаахтар. Оччоҕуна ыччат бастатан туран онтон үөрэнэр, иккиһинэн үлэлиир, айар-тутар кыахтанар", - диэн Сахалыы Бикипиэдьийэ төрүттээччитэ Николай Павлов - Халан этэр.
Марий тылын толору көмпүүтэргэ көһөрбүт тыл актыбыыһа Андрей Чемышев, Арассыыйа норуоттарын тылларын сыыппараҕа көһөрөргө эмиэ көмөлөһөр. "Мин төрүт тылым" кэмпириэнсийэ чэрчитинэн, кини Дьокуускай куоракка тылы хайдах көмпүүтэргэ көһөрүүгэ, ону сөпкө туһаныыга маастар-кылаһыы тэрийдэ. Манна тыл үөрэхтээхтэрэ үөрэнэн, салҕыы саха тылын көмпүүтэр технологияларыгар киллэриэхтэрэ. Өссө биир соругунан саха тылын, эбээн, эбэнки, дьукаагыр, долган тылларын холбоон бэйэбит туспа суруйар, ааҕар шрифтаах буоларга дьулуһуу буолар.
"Салҕыы биһиги инники эрэлбит диэн, бу шрифтэрбит өссө төгүл бөҕөргөнөн, кыаллар буоллаҕына сокуон өттүнэн ылыллан, бигэргэнэн ханнык даҕаны хааччахтары ааспакка, Дойдубутугар үөскээбит быһыыга-майгыга ыарахаттары кыайаммыт, биһиги норуоттарбыт туспа ааҕар, суруйар шрифтээх буоларбытыгар бу маастар кылаас улахан оҥкулу ууруоҕа", - диир СӨ Тыл сайдыытын боппуруостарын сүрүннүүр салалта салайааччыта Римма Жиркова.
Конференция чэрчитинэн үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин хайысхаларын билистилэр. Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр үнүстүүт соҕотох саха тылын үөрэтэр үрдүк үөрэх кыһата буолар. Кинилэр бүтүн Арассыыйатааҕы үөрэнээччилэр Хотугулуу-Илиҥҥи олимпиадаларын тэрийэллэр. Холобур, быйыл 29 тылга ыыппыт эбит буоллахтарына, эһиил 42 тылы хабар былааннаахтар. Үнүстүүткэ саха тылын эрэ буолбакка, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын эмиэ үөрэтэллэр. Онон биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн оҕолору үөрэххэ ылыы ыарахаттардаах.
"Оскуолаҕа сорох учууталлар оҕолорго нуучча литэрэтиирэтин кыайыаххыт суоҕа, туттарыман дииллэр. Оннук баар, чахчы. Иннэ гынан, биһиги үрдүкү таһымҥа туруорса сатыыбыт. Бу төрөөбут уонна нуучча литэрэтиирэтэ тэҥ таһымнаах буолалларын ситиһиэхпитин баҕарабыт. Оччотугар, оҕо биир кэлим эксээмэни төрөөбүт литэрэтиирэҕэ эмиэ туттарыан сөп этэ. Ол түмүгэр, биһиэхэ туттарсар да оҕо элбэх буолуо этэ уонна уопсайынан тылын туһугар киирсэр, ыалдьар ыччат элбиэ этэ", - диэн ХИФУ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр үнүстүүт дириэктэрэ Гаврил Торотоев тус санаатын үллэһиннэ.
Тылы сайыннарыы, харыстааһын Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыытылыстыбатын иһинэн ыытыллар. Онон судаарыстыба өттүттэн араас бырагырааммалар үлэлээннэр, бу хайысхаҕа Саха сирэ инники күөҥҥэ сылдьар. Атын национальнай эрэгийиэннэри кытта тэҥҥэ үлэлэһэн төрөөбүт тылбытын харыстыыр кыахтаахпыт.
"Урут биһиги тыл өттүгэр учебниктары эрэ оҥорон таһаарар буоллахпытына, билигин биһиги 50 тахса хайысхаҕа үлэлиибит. Ол курдук бастатан туран, интернет эйгэтигэр бырайыактары оҥорон дьоҥҥо-сэргэҕэ, ыччакка, оҕолорго тарҕатыы буолар. Онон билиҥҥи түгэҥҥэ тыл сайдыытыгар суоһаан кэлбит кутталлар, охсуулар бааллар. Ол гынан баран, биһиги маны сөпкө дьаһаннахпытына, хайаан даҕаны төрөөбүт төрүт тылбытын, омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөр сүдү баайбытын хаалларыахпыт, кэнэҕэски ыччакка тириэрдиэхпит", - диэн СӨ бырабыытылыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников иһитиннэрдэ.
Конференция түмүгүнэн, Арассыыйа атын омуктара тылларын хайдах үөрэтэн, харыстаан олороллорун билистилэр, саха тылын аныгы технологиялары кытта дьүөрэлии тутан сайыннарыы, көмпүүтэр тиһилигэр киллэрии сүрүн соруктарын дьүүллэстилэр. Онон тустаах үлэ сөпкө бириэмэтигэр ыытыллан олоххо киирдэҕинэ, Саха тылын хааччаҕа суох олох бары эйгэтигэр туһаныахха сөп буолуоҕа